Jaskra to grupa przewlekłych chorób oczu, które prowadzą do stopniowego uszkodzenia nerwu wzrokowego, a w konsekwencji do utraty wzroku. Stanowi jedną z głównych przyczyn nieodwracalnej ślepoty na świecie, a jej wczesne wykrycie oraz odpowiednie leczenie mają kluczowe znaczenie w zapobieganiu trwałym uszkodzeniom wzroku. Jaskra jest szczególnie groźna, ponieważ na wczesnych etapach choroby nie daje wyraźnych objawów, co sprawia, że pacjenci często nie zdają sobie sprawy z jej obecności, aż do momentu, gdy uszkodzenia nerwu wzrokowego stają się zaawansowane.

Rodzaje jaskry i mechanizmy jej rozwoju

Jaskra obejmuje kilka różnych postaci, w tym:

• Jaskra pierwotna otwartego kąta (POAG) – jest najczęstszą postacią jaskry, odpowiadającą za około 70-80% przypadków. Charakteryzuje się stopniowym wzrostem ciśnienia wewnątrzgałkowego (ciśnienie w oku), które uszkadza nerw wzrokowy. W tej postaci jaskry nie występuje zablokowanie kąta komory oka, co oznacza, że odpływ cieczy wodnistej z oka jest stopniowo utrudniany, prowadząc do podwyższenia ciśnienia. Choroba rozwija się powoli, przez wiele lat, co sprawia, że wczesne etapy są często niezauważalne.
• Jaskra z zamkniętym kątem (jaskra ostra) – jest rzadszą, ale bardziej niebezpieczną postacią jaskry, w której dochodzi do nagłego zablokowania odpływu cieczy wodnistej z oka. Może to prowadzić do szybkiego wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego, powodując silny ból, pogorszenie widzenia, nudności i wymioty. Jest to stan wymagający natychmiastowej interwencji chirurgicznej lub farmakologicznej.
• Jaskra normotensyjna – w tej formie choroby ciśnienie wewnątrzgałkowe pozostaje w normie, jednak dochodzi do uszkodzenia nerwu wzrokowego. Przyczyny tego typu jaskry nie są w pełni poznane, ale uważa się, że może to wynikać z niedostatecznego ukrwienia nerwu wzrokowego lub innych czynników predysponujących.
• Jaskra wtórna – występuje, gdy uszkodzenie nerwu wzrokowego jest wynikiem innych chorób oczu lub ogólnoustrojowych, takich jak cukrzyca, stany zapalne oka, urazy mechaniczne, stosowanie leków sterydowych, a także nieprawidłowości w strukturze oka.

Jaskra – czynniki ryzyka i epidemiologia

Jaskra jest chorobą, której ryzyko wzrasta wraz z wiekiem, szczególnie u osób powyżej 40. roku życia. W Polsce szacuje się, że na jaskrę cierpi około 600 tysięcy osób, a liczba ta rośnie w miarę starzenia się społeczeństwa. Największe ryzyko rozwoju jaskry dotyczy osób, które:

• Mają wrodzoną skłonność do chorób oczu (historia rodzinna jaskry zwiększa ryzyko jej wystąpienia),
• Cierpią na cukrzycę,
• Mają wysokie ciśnienie tętnicze,
• Przyjmują leki steroidowe,
• Mają krótkowzroczność,
• Mają czarnoskórą rasę, która wykazuje wyższe ryzyko w porównaniu do innych grup etnicznych,
• Doświadczają urazów oka lub przeszły operację oczu.

Diagnostyka jaskry

Diagnostyka jaskry jest kluczowym etapem w jej leczeniu, ponieważ choroba ta na wczesnych etapach często przebiega bezobjawowo, a jej skutki mogą być nieodwracalne. Wczesne wykrycie jaskry pozwala na skuteczne spowolnienie jej postępu, co może zapobiec poważnej utracie wzroku. Diagnostyka jaskry opiera się na kilku podstawowych badaniach, które pozwalają lekarzowi ocenić stan pacjenta i wdrożyć odpowiednie leczenie. Każde z tych badań ma na celu dokładne zmierzenie ciśnienia wewnątrzgałkowego, ocenę stanu nerwu wzrokowego oraz monitorowanie ewentualnych zmian w polu widzenia.

Pierwszym krokiem w diagnostyce jaskry jest pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego. Jest to podstawowe badanie przesiewowe, które pozwala na ocenę, czy ciśnienie w oku pacjenta jest podwyższone. Wysokie ciśnienie wewnątrzgałkowe jest jednym z głównych objawów jaskry, chociaż nie jest jedynym czynnikiem decydującym o rozwoju tej choroby. Pomiar ciśnienia wykonuje się za pomocą tonometrii, która polega na dotykowym lub bezdotykowym pomiarze siły wywieranej przez ciecz wodnistą w oku. Badanie to jest szybkie, nieinwazyjne i bezbolesne, stanowiąc podstawowe narzędzie w diagnostyce jaskry.

Kolejnym ważnym etapem jest badanie pola widzenia, które pozwala wykryć ewentualną utratę widzenia obwodowego, typowego dla zaawansowanej jaskry. Badanie to wykonuje się za pomocą perymetrii, czyli specjalistycznego testu, w którym pacjent patrzy na światło w różnych miejscach na ekranie, a komputer analizuje odpowiedzi pacjenta i tworzy mapę pola widzenia. W przypadku jaskry charakterystyczne są ubytki w polu widzenia, które najczęściej zaczynają się od obwodowych części i stopniowo przesuwają ku centralnej części widzenia.

OCT (tomografia optyczna) to kolejna kluczowa metoda diagnostyczna, szczególnie przydatna w ocenie strukturalnych zmian w obrębie nerwu wzrokowego i siatkówki. OCT pozwala na uzyskanie szczegółowego obrazu siatkówki, w tym warstwy włókien nerwowych, które mogą zostać uszkodzone przez jaskrę. To badanie umożliwia lekarzowi dokładną ocenę grubości nerwu wzrokowego oraz wykrycie subtelnych zmian, które mogą wskazywać na rozwój jaskry, zanim pojawią się zauważalne ubytki w polu widzenia. Dzięki tej technologii możliwe jest monitorowanie postępu choroby oraz ocena skuteczności leczenia.

Innym ważnym badaniem jest ocena nerwu wzrokowego, która polega na dokładnym zbadaniu tarczy nerwu wzrokowego przy użyciu oftalmoskopu. Jaskra prowadzi do charakterystycznych zmian w strukturze nerwu wzrokowego, w tym zatarcia granic tarczy oraz zaniku włókien nerwowych, co można zaobserwować podczas badania. W przypadku podejrzenia jaskry, lekarz dokładnie analizuje te zmiany, aby ocenić stopień zaawansowania choroby.

Kiedy podejrzewa się jaskrę z zamkniętym kątem komory oka, lekarz może przeprowadzić gonioskopię, czyli badanie, które pozwala ocenić kąt, w którym ciecz wodnista odpływa z oka. To badanie jest szczególnie istotne w przypadku jaskry o ostrym przebiegu, ponieważ może pomóc w określeniu, czy dochodzi do zablokowania tego odpływu, co prowadzi do gwałtownego wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego.

Diagnostyka jaskry jest procesem kompleksowym, który wymaga zastosowania kilku metod w celu dokładnego rozpoznania i określenia stopnia zaawansowania choroby. Regularne badania, zwłaszcza u osób z grupy ryzyka, takich jak osoby starsze, pacjenci z cukrzycą, nadciśnieniem tętniczym czy z historią rodzinną jaskry, pozwalają na wczesne wykrycie zmian i podjęcie odpowiednich działań terapeutycznych, co może znacząco poprawić rokowania i zapobiec nieodwracalnej utracie wzroku.

Jaskra – jakie są możliwości leczenia?

Leczenie jaskry opiera się głównie na obniżeniu ciśnienia wewnątrzgałkowego i zapobieganiu dalszym uszkodzeniom nerwu wzrokowego. Istnieje kilka metod leczenia:

• Leczenie farmakologiczne – podstawową metodą leczenia jaskry są leki obniżające ciśnienie w oku. Należą do nich beta-blokery, prostaglandyny, inhibitory anhydrazy węglanowej i agoniści alfa-adrenergiczni. W zależności od postaci jaskry, lekarz dobiera odpowiedni lek lub ich kombinację.
• Chirurgia laserowa – w przypadkach, gdy leczenie farmakologiczne nie przynosi rezultatów, stosuje się zabiegi takie jak laserowa trabekuloplastyka, która poprawia odpływ cieczy wodnistej z oka i obniża ciśnienie wewnątrzgałkowe. W przypadku jaskry z zamkniętym kątem komory oka może być konieczne przeprowadzenie zabiegu laserowej irydotomii, który otwiera drogę odpływu cieczy.
• Chirurgia filtracyjna – w najcięższych przypadkach, gdy inne metody leczenia zawiodą, przeprowadza się zabieg chirurgiczny mający na celu utworzenie nowego odpływu cieczy wodnistej, co pozwala na obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego.

Zapobieganie i monitorowanie jaskry

Chociaż jaskra jest trudna do całkowitego wyleczenia, możliwe jest spowolnienie postępu choroby i zatrzymanie utraty wzroku, zwłaszcza gdy choroba zostanie wykryta we wczesnym etapie. Kluczowe znaczenie mają regularne wizyty u okulisty oraz monitorowanie ciśnienia wewnątrzgałkowego, szczególnie u osób z grupy ryzyka. Ponadto, odpowiednie leczenie farmakologiczne, jak i stosowanie zabiegów chirurgicznych, pozwala na kontrolowanie jaskry i poprawę jakości życia pacjentów.

Podsumowując, jaskra jest jedną z najpoważniejszych chorób oczu, która, jeśli nie jest odpowiednio leczona, prowadzi do nieodwracalnej utraty wzroku. Dzięki postępom w diagnostyce i leczeniu, możliwe jest skuteczne zarządzanie jaskrą, a wczesne wykrycie choroby może znacząco poprawić rokowanie pacjentów. Kluczem do skutecznej terapii jaskry jest wczesne rozpoznanie, regularne monitorowanie stanu zdrowia pacjenta oraz indywidualne podejście do leczenia, które obejmuje zarówno leczenie farmakologiczne, jak i chirurgiczne.