Refluks żołądkowo-przełykowy, znany również jako GERD to schorzenie charakteryzujące się cofaniem treści żołądkowej do przełyku, co prowadzi do objawów takich jak zgaga, pieczenie w klatce piersiowej, uczucie cofania pokarmu czy nawet przewlekły kaszel. Schorzenie to może znacząco obniżać jakość życia, ale dzięki odpowiednim zmianom w diecie, stylu życia oraz właściwemu leczeniu farmakologicznemu można skutecznie złagodzić jego objawy.

Co powoduje refluks żołądkowo-przełykowy?

Refluks wynika z osłabienia dolnego zwieracza przełyku (LES – lower esophageal sphincter), który w normalnych warunkach zapobiega cofaniu się treści żołądkowej. Na jego osłabienie wpływa wiele czynników, takich jak:

• nadwaga i otyłość,
• spożywanie tłustych, smażonych potraw, alkoholu, czekolady czy kofeiny,
• palenie papierosów,
• ciąża,
• przyjmowanie niektórych leków (np. niesteroidowych leków przeciwzapalnych, leków rozkurczowych).

Występowanie objawów refluksu może być nasilone przez leżenie bezpośrednio po jedzeniu, obfite posiłki czy stres.

Jak dieta wpływa na refluks i co warto jeść?

Dieta odgrywa kluczową rolę w łagodzeniu objawów refluksu żołądkowo-przełykowego. Odpowiednio dobrane posiłki mogą pomóc zmniejszyć ilość wydzielanego kwasu żołądkowego, złagodzić podrażnienia przełyku oraz zapobiec cofaniu się treści żołądkowej. Jednocześnie niektóre produkty i nawyki żywieniowe mogą zaostrzać dolegliwości, dlatego tak ważne jest świadome komponowanie jadłospisu.

Pierwszym krokiem w diecie osób z refluksem powinno być unikanie produktów, które nasilają objawy. Wśród nich znajdują się potrawy tłuste, smażone oraz pikantne, które zwiększają wydzielanie kwasu żołądkowego i osłabiają dolny zwieracz przełyku. Podobne działanie mają kwaśne produkty, takie jak cytrusy, pomidory i ich przetwory, które mogą dodatkowo podrażniać błonę śluzową przełyku. Czekolada, kawa, herbata, napoje gazowane i alkohol to kolejne składniki diety, które warto ograniczyć, ponieważ mogą przyczyniać się do relaksacji dolnego zwieracza przełyku, co zwiększa ryzyko refluksu.

Zamiast tego, dieta powinna być oparta na produktach lekkostrawnych, które nie obciążają żołądka i nie powodują nadmiernej produkcji kwasu. Gotowane warzywa, takie jak marchew, brokuły czy cukinia, są doskonałym wyborem, podobnie jak chude mięso, ryby i produkty mleczne o niskiej zawartości tłuszczu. Pełnoziarniste produkty zbożowe, takie jak kasze, ryż brązowy czy pełnoziarnisty chleb, dostarczają błonnika, który wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu trawiennego.

Spożywanie mniejszych, ale częstszych posiłków to kolejna ważna zasada. Obfite jedzenie zwiększa nacisk na żołądek, co sprzyja cofaniu się treści żołądkowej. Dlatego warto podzielić dzienny jadłospis na 4-5 niewielkich porcji i spożywać je w regularnych odstępach czasu. Ostatni posiłek należy zjeść co najmniej 3 godziny przed snem, aby zminimalizować ryzyko nocnego refluksu.

Warto również pamiętać o prawidłowym nawadnianiu organizmu. Picie dużej ilości wody pomaga rozcieńczyć kwas żołądkowy i złagodzić objawy refluksu. Unikać należy jednak picia dużych ilości płynów podczas jedzenia, co może zwiększać ciśnienie w żołądku.

Nie bez znaczenia są także techniki przygotowywania potraw. Gotowanie na parze, pieczenie lub duszenie bez tłuszczu są zdrowszymi alternatywami niż smażenie. Ponadto, włączenie do diety produktów o właściwościach łagodzących, takich jak banany, owsianka czy migdały, może dodatkowo pomóc w zmniejszeniu objawów.

Podsumowując, odpowiednia dieta może znacząco wpłynąć na złagodzenie refluksu żołądkowo-przełykowego. Wybierając produkty lekkostrawne, unikanie składników drażniących oraz przestrzeganie zasad dotyczących wielkości i pory posiłków, można zmniejszyć częstotliwość i intensywność objawów, poprawiając jednocześnie jakość życia.

Jak styl życia może pomóc w kontroli refluksu?

Zmiana stylu życia jest równie istotna co odpowiednia dieta. Oto najważniejsze kroki, które warto podjąć:

• redukcja masy ciała – nadwaga i otyłość zwiększają nacisk na żołądek, co nasila refluks. Utrata nawet kilku kilogramów może znacząco zmniejszyć objawy.
• zaprzestanie palenia – palenie papierosów osłabia dolny zwieracz przełyku i zwiększa wydzielanie kwasu żołądkowego.
• unikanie leżenia po posiłkach – po jedzeniu warto unikać pozycji leżącej przez co najmniej 2-3 godziny, aby zmniejszyć ryzyko cofania się treści żołądkowej.
• podniesienie wezgłowia łóżka – spanie z lekko uniesioną głową (np. poprzez podłożenie klinu pod materac) zmniejsza ryzyko nocnego refluksu.
• unikanie stresu – stres może nasilać objawy refluksu poprzez wpływ na funkcjonowanie układu pokarmowego. Techniki relaksacyjne, takie jak joga, medytacja czy ćwiczenia oddechowe, mogą być pomocne.

Kiedy konieczne jest leczenie farmakologiczne?

W przypadku nasilonych objawów refluksu, które nie ustępują mimo zmian w diecie i stylu życia, konieczne może być zastosowanie leczenia farmakologicznego. W terapii refluksu stosuje się następujące grupy leków:

Inhibitory pompy protonowej (IPP):
Są to leki pierwszego wyboru, które hamują wydzielanie kwasu żołądkowego i pozwalają na regenerację podrażnionej błony śluzowej przełyku. Przykłady: omeprazol, pantoprazol, esomeprazol.

Antagoniści receptora H2:
Zmniejszają produkcję kwasu żołądkowego, choć są mniej skuteczne niż IPP. Przykłady: ranitydyna (obecnie rzadziej stosowana), famotydyna.

Leki zobojętniające:
Neutralizują kwas żołądkowy i łagodzą objawy, ale działają krótkotrwale. Są dostępne bez recepty, np. preparaty zawierające wodorotlenek magnezu czy glinu.

Leki prokinetyczne:
Poprawiają motorykę przewodu pokarmowego, pomagając opróżniać żołądek. Przykład: metoklopramid, itopryd.

Czy refluks wymaga interwencji chirurgicznej?

W niektórych przypadkach, gdy refluks jest oporny na leczenie farmakologiczne, a zmiany stylu życia nie przynoszą efektów, konieczne może być rozważenie leczenia chirurgicznego. Najczęściej stosowaną metodą jest fundoplikacja, czyli wzmocnienie dolnego zwieracza przełyku poprzez owinięcie jego części wokół żołądka. Zabieg ten jest skuteczny, ale rezerwowany dla pacjentów z ciężkimi postaciami choroby.

Refluks żołądkowo-przełykowy to schorzenie, które wymaga kompleksowego podejścia. Zmiana diety, wprowadzenie zdrowych nawyków w stylu życia oraz właściwe leczenie farmakologiczne pozwalają na skuteczne łagodzenie objawów i poprawę jakości życia. Ważne jest również wczesne zgłoszenie się do lekarza w przypadku utrzymujących się lub nasilających objawów, aby uniknąć powikłań, takich jak zapalenie przełyku czy przełyk Barretta. Dzięki odpowiedniej terapii refluks może być skutecznie kontrolowany, umożliwiając powrót do pełnego komfortu życia.